Φύγαν τα πουλιά

Συμβαίνει με όσους επιζούν της τέχνης τους και από κάποιαν της μοίρας επίνευση μακροημερεύουν. Κάτι πρίγκηπες βαλκανικών βασιλείων που διαλύθηκαν ή μεταπολιτεύτηκαν, κάποιοι αυτοκράτορες που παύθηκαν κοινή συναινέσει, ορισμένοι θρύλοι που στάθηκαν (δεν θα έλεγα "αξιώθηκαν") να δουν το όνομά τους να λάμπει ενώ το επιτήδευμά τους έφθινε. Η μελαγχολία του επιλόγου "γειάαααα σας - γειάαααα σας - γειάαααα σας"...
Τέτοια ήταν η εντύπωσή μου όταν παρακολούθησα το περασμένο καλοκαίρι νομίζω κάποια λαμπερή-στρας βραδιά για τηλεοπτικούς αστέρες της ενημέρωσης (βραβεία που ανεβάζουν το κασέ και σημειώνονται απαραίτητα στην οικεία στήλη του βιογραφικού σημειώματος υπό τον τίτλο "Διακρίσεις"). Έφεραν ως τιμώμενο πρόσωπο τον Ευγένιο Σπαθάρη στα 84 του να παραλάβει το έπαθλο "για τη συνολική προσφορά" του στον τόπο. Δεν καλοάκουγε ή δεν ήθελε να καλακούει. Δεν περπατούσε σταθερά ή η όλη ολισθηρότητα του γκαλά τον έκανε να φαίνεται ασταθής ενώ ήταν ο μόνος που αντιλαμβανόταν πού πατούσε και πού βρισκόταν. Τις προάλλες, άλλο ένα ασταθές βήμα τον έφερε στο ατύχημα, έπειτα στο δυστύχημα και τώρα πια έκλεισε τον κύκλο του στον κόσμο.
Ίσως, αν η αρχαία αντίληψη για τον σκιερό τόπο των ψυχών ευσταθεί, να βρεθεί στην καταλληλότερη μάντρα, να παίζει με τα αγάλματα και τα φορτώματα που κουβαλούν οι κρυμμένοι θεράποντες ή ο ίδιος ως έντιμος θεράπων. Όπως τα περιγράφει ο Πλάτων να διαδραματίζονται στην Πολιτεία (Ζ).
Ο Καραγκιόζης, με όλην την απλότητα και επαναληπτικότητα των θεμάτων και των χαρακτήρων του ανέθρεψε παιδιά και μεγαλύτερους. Θυμάμαι που φτιάχναμε χαρτοκοπτική τις φιγούρες και κάποιοι φίλοι επιχειρούσαν να ανεβάσουν παραστάσεις. Στην ηλικία των 10-11 όλα αυτά. Μια ανάγκη αυτοέκφρασης με την τέχνη και το προσωπείο της σκιάς όπου τα χέρια, η δεξιοσύνη στις κλωστές και τα σύρματα (ή τα πηχάκια), η φωνή, η ευρηματικότητα στην υπόθεση, η ενημέρωση από σχετικά τεύχη κακοφτιαγμένων εικονογραφημένων, όλα συνεργούσαν.
Τώρα που η εντύπωση από τη χώρα όλο και περισσότερο κατατείνει προς έναν πελώριο καραγκιόζ μπερντέ, είναι γεγονός ότι ο μεγάλος μάστορας θα λείπει εξακολουθητικά. Ίσως και να μην ήθελε να παρακολουθεί τα περαιτέρω, γιατί παραπάει η εφιαλτική επαλήθευση της ρήσης του Ουάιλντ ότι η ζωή μιμείται την τέχνη. Η τελευταία συνέντευξη του Σπαθάρη στα Νέα, η γλώσσα, η ευκρίνεια της ανάμνησης και η συνείδηση της ευρύτερης εικόνας είναι ενδεικτικές του ανθρώπου που έφυγε.

Χωρίς το know how

Κι ας είναι με "ναι" κι "όχι" αυτό το σύστημα σύνταξης της πληροφορίας. Ας είναι κυκλώματα κλειστά, κυκλώματα ανοιχτά- δεν τα πολυκαταλαβαίνω τα ηλεκτρονικά, ποτέ δεν τα μελέτησα, όπως δε μελέτησα τα θαύματα της μελάνης. Κι όμως έγραψα με στυλό διαρκείας, με πένες που απορροφούν το αίμα τους σε ταμπόν ή με ενσωματωμένες σύριγγες ή, απλούστερα, σε αμπούλες, ακόμα και με φτερό που είχε την αιχμή μεταλλική. Πενάκια της σινικής μελάνης, άλλα που άφηναν στο στέγνωμα απόχρωση σέπιας ελαφρώς γυαλιστερή, σα να συγκρατούσαν χρυσόσκονη...
Έτσι, ο Κώστας, φίλος ακριβός, μου έστειλε το στεφάνι του Μαγιού προκαταβολικά. Δεν ξέρω τη μέθοδο μετάδοσης των εικόνων. Όταν το είδα ωστόσο, λαχτάρησα κήπο σπιτιού, να τα μαζέψει κανείς προσεκτικά, να τα ταιριάξει κι ένα άλλο χέρι παιδικό να φέρει λίγα ακόμα από διπλανή αλάνα, τα αγριολούλουδα και να πιστεύει αυτό το μικρό χέρι με τα πεισματάρικα δάχτυλα -δικαίως- ότι εισφέρει τα πιο πολύτιμα. Ύστερα το στεφάνι με λίγη κόκκινη κλωστή να ετοιμαστεί, να κρεμαστεί, να λάμψει, να μαραθεί, ν'αγιάσει.

effective signifier

photograph by Sean Duggan

Μου τηλεφώνησε προχτές αγαπημένος Ιορδανός φίλος, μηχανικός, που, άγνωστο πώς, κατήντησε τοπικός έπαρχος του μάρκετινγκ πωλήσεων σε μεγάλη εταιρία, δε μας ενδιαφέρει ποια. Με ρωτούσε με τη βιασύνη που επιβάλλει ένα έργο με προθεσμίες, τι θα διάλεγα ως αντιπροσωπευτικό για την Ελλάδα, ένα πράγμα που σαν το δει ο Έλληνας θα πει ότι τον εκφράζει κι αν το δει ο αλλοεθνής θα του θυμίσει Ελλάδα ή, έστω, δε θα τον ξενίσει. "Όπως με τα ζυμαρικά ο Ιταλός, ή με τις σοκολάτες γάλακτος ο Ελβετός, κάτι τέτοιο," είπε. Απρόσεκτα κι εγώ του απάντησα "Ας είναι το τυρί φέτα και οι ελιές Καλαμών και το μέλι," σα να μιλούσα για διαφημιστική καμπάνια του ΕΟΜΜΕΧ, αυτές που βρίσκει κανείς και στο αθηναϊκό τους πρατήριο: η υφαντή κάπα της γιαγιάς κι επάνω η γλυπτή γκλίτσα του παππού κι ένα πήλινο κιούπι με ελιές ή πλαστικά ρόδια από κάποια αειφόρο ροδιά πολυεστέρα.
Έπειτα σκεφτόμουν ότι μόνον οι ιστορίες είναι το αξιόπιστο σημαίνον για την Ελλάδα, αυτές που χάνονται στη βουβαμάρα πια, τρώγοντας από μέσα το καρύδι, ώσπου αδειάζει και τρίβεται στο απαλότερο άγγιγμα. Κι αντί για "κρακ", λέει "δεν το άκουσα αυτό ποτέ." Η παραδοσιακή μαρτυρία αναδιπλασιάζει μαγικά, η επιστημονική ερμηνεία πολλαπλασιάζει προσεκτικά και η κατανάλωση μονολογεί και μονοσημαίνει. Αν ο κόσμος είναι ποίημα, στην παράδοση είναι ένα ποίημα και η αντανάκλασή του σε μια κούπα από αμίλητο νερό. Το άλογο έχει δίπλα του τον ιππόκαμπο, το αρνί τον αφρό των κυμάτων, ο ήλιος την καημένη και καμμένη αδερφή του, τη σελήνη, η γυναίκα τη γοργόνα, και τ'άστρο τον αστερία. Ο πλάτανος έχει το γιούσουρι, το παυσίλυπο.

Το γιούσουρι.
Το γιούσουρι είναι δεντρί που φυτρώνει στον πάτο της θάλασσας, με κορμό και κλαδιά χωρίς φύλλα. Είναι ζωντανό πράμα, και για να το κόψεις πρέπει να το βρεις στον ύπνο του. Για τούτο οι σφουγγαράδες, άμα τ'απαντήσουν, κοντοζυγώνουν σιγά και ό,τι πρωτοκόψουν με το πριόνι. Άμα ξυπνήσει , δεν κόβεται.
Ένα γιούσουρι μεγάλο σαν πλατάνι βρίσκεται στον κόρφο του Βόλου, απάνου σ'έναν πάγκο δεκαφτά οργιές του βάθους. Είναι στοιχειωμένο. Ένας σφουγγαράς ένα κλαδί έκοψε από δαύτο τον παλιόν καιρό.
Άμα βγει από το νερό, το γιούσουρι είναι κιτρινοπράσινο. Έπειτα παίρνει και μαυρίζει, ώσπου στο τέλος γίνεται κατάμαυρο.
Στα Γεροσόλυμα κάνουν κομπολόγια και σταυρούς από δαύτο. Μοσκοβολάει τόσο, που ανασταίνει. Όταν έχεις λύπη και το κρατάς, σκάει. Έπειτα μαζώνει πάλι.

I translate:
Ghiousouri.
Ghiousouri is a tree that grows on the seabed, with trunk and branches, without leaves. It is a living creature and in order to cut part of it, you have to find it while it sleeps. For that, the sponge divers, whenever they come across one of them, they approach gently and whatever they manage to cut by the first axe-blow they get it; once it wakes up, it is impossible to cut it.
At the gulf of Volos there is a ghiousouri as big as a plane tree, growing on a slab, fifteen fathoms deep.It is haunted. It once happened that a sponge diver cut in the old times a whole branch from it.
When brought out of the water, ghiousouri is green and yellow. Afterwards, it starts getting darker till it becomes all black at the end.
In Jerusalem they make rosaries and crosses from it. It smells so sweet that it rejuvenates you. If you hold it while sad, it cracks. But afterwards it becomes concrete again.

Άλλοτε ο ουρανός

photograph by Sean Duggan

"Ο ουρανός άλλοτε άγγιζε τη γη εις την κορφή του Ολύμπου. Από τον καιρό όμως που επονηρευτήκανε οι άνθρωποι, πήγε κι ο Θεός ψηλότερα." (Παράδοση Ολύμπου Θεσσαλίας)
Ν.Γ.Πολίτης, Παραδόσεις, Αθήνα 1994, τ.1, σ. 93
"Once upon a time the sky was touching the earth at the crest of mount Olympus. But from the day people became cunning, God moved further high" (popular belief at Olympus, Thessaly)
N.G. Politis, Folk Traditions, Athens (1904) 1994, v.1 (217), p.93
Η εποποιία του εξανθρωπισμού του φυσικού περίγυρου με συναρπάζει ευχάριστα στα δημώδη και με συνταράζει θλιβερά στο αισθητικό και νοοτροπικό αποτέλεσμα του παρόντος καιρού. Ύστερα που πονήρεψαν και στην Εσπερία, έφυγε από την Αλπική έπαυλη και από το θρόνο των Πυρηναίων, όπου σιγοστάζουν σήμερα, ενόσω ανυποψίαστοι διάγουμε στο σπίτι του ο καθένας, οι 24 καταδικασμένοι παγετώνες παράγοντας τα περίφημα κι αρωματικά "Lacrima Dei". Τέλος έφυγε κι από τη Στέγη του Κόσμου, όπου στα λευκά χωράφια της είχε τα γλιστερά κι αχειροποίητα σεράγια των Ιμαλαϊων, διάφανα, παρεκτός όταν από μέσα άναβε φωτιά να ψήσει κάστανα. Λένε σήμερα ότι πήγε πολύ πιο πέρα, γιαυτό και φώτισε τους ειδήμονες να αποχαρακτηρίσουν τον Πλούτωνα από πλανήτη.

Μετά τη ραμαζανική νύχτα

Στο Αμμάν, όταν έρχονται οι μέρες του Ραμαζανιού, έπονται αλαφρόκαρδες οι αντίστοιχες νύχτες. Μικρά τεχνάσματα των καταστηματαρχών επιχειρούν να εξασφαλίσουν κέρδος περαστικό και οι πελάτες που ξέρουν την περιοδικότητα αυτού του παραδοσιακού μάρκετινγκ, δε διαμαρτύρονται: Έξω από ορισμένα καφενεία, ναργιλετζίδικα, βάζουν οι πολυμήχανοι χρωματιστά πανιά, δήθεν για να δοθεί η εντύπωση της γιορτινής τέντας. Μπαίνοντας στο μαγαζί, πολύ καπνισμένο ήδη από την εντατική ναργιλοποσία, ένεκα η αποχή πολλών ωρών από νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες, βρίσκει κανείς στα τραπέζια λίγους ξηρούς καρπούς, λούπινα και ίσως κανένα γλύκισμα, και μερικές φορές έναν τραγουδιστή συνοικιακό που τραγουδάει μεγάλες αραβικές επιτυχίες του παρελθόντος. Στο τέλος έρχεται οπωσούν φουσκωμένος ο λογαριασμός. Με τη λήξη της περιόδου, όλα εξαφανίζονται σε μια νύχτα. Όπως οι γητειές στα παραμύθια. Απομένει μονάχα το ίχνος της κόλλας που χρησιμοποιήθηκε για τα πολύχρωμα πανιά ώστε να αρμοστούν στον τοίχο ή στη βιτρίνα. Μα κι ετούτο γρήγορα θα φύγει κάτω από το εργατικό χέρι του Αιγύπτιου υπαλλήλου που θα το τρίψει μέρα τη μέρα.
Έτσι, χτες βράδυ, σα ραμαζανική νύχτα είχα κι εγώ στο σπίτι με αγαπημένους φίλους, μάλιστα ο Άνας έφερε και " 'ατάγιεφ", το γλύκισμα της εποχής. Είπαμε πολλά ευχάριστα, ακούσαμε μουσική, είπαμε όμως και τις στενόχωρες διαπιστώσεις από τα εκπαιδευτικά και τα άλλα. Πλούσια ευτυχώς η καταγραφή ιστοριών και, βρίσκοντας παραλληλίες, μισογελάς γιατί στην πλάτη σου είναι φορτωμένη η ιστοριούλα:

"Ο Ντεληχλίμπαμπας"
Τον καιρόν των Βενετσάνων ένας Ρωμιός, ο Ντεληχλίμπαμπας, είχε σπίτια εκεί απάνω στο νησιδάκι, και ήταν δάσκαλος και εδιάβαζε τα παιδιά. Όταν πέθανε, άγιασε. Τον είδανε όμως οι Τούρκοι και είπανε πως ήτανε δικός των άγιος, γιατί τον εβρήκανε σινουτεμένο (περιτετμημένο). Οι Τούρκοι εμοίραζαν εφτάζυμα και γλυκά στ' όνομά του, κι επήγαιναν κι εκαίγανε τόρτσα λαμπάδες στο μνήμα του και μπουγούρι, που είναι λιβάνι καλύτερο από το δικό μας. (Παράδοση Πύλου)

Ν. Γ. Πολίτης, Παραδόσεις- Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του Ελληνικού λαού, Αθήνα 1994, τ. 1, σ. 89.

Ξυπνήσατε - Ακούσατε !

Μσαχαράτι, νέοι στο δρόμο πριν το ξημέρωμα

Καλό Ραμαζάνι Φίλοι!!!

Icons for Life, Images of Death

This is a postponed note, because Argyris had sent me his link in time, concerning an article on Ilias Petropoulos' "Graveyards of Greece" last spring. I could not touch the topic, being so preoccupied with the fear of death myself. Primum vivere, deinde phisophari, as Latin would put Aristotle in its infinitives.
Nevertheless, I did not take any step; I just posted him my thanks and shared some personal point of view concerning Petropoulos. I was so pleasantly shocked to know that in 2003 he took his steps to their honest end, asking a friend, after the cremation of his corpse to dispose the ashes in the sewer of Paris. Wise as always, he knew that, first, some virtuous voices would not allow that in Greece, or would spoil the dignity of death with their virtue, and, second, that the places where we spend long years, big proportions of this mess which is cut and trimmed in biographies, and is named "life", become in principle suitable fatherlands for death. I have to get this volume, I had a look at it, it looked great with all these photographs he had been obsessively gathering and taking from graves, processions, tombstones, reliefs, the short and definite Curricula Vitarum on marble, wood, cement, stone, a common nothingness on occasions of extreme pressure or poverty. And his comments. Most of the times, the arrangement and the selection were adequate texts by themselves. It has to be gotten during one of my "Flying Dutch" adventures.
Since the 1960s he gathered much (10.000 photographs), he pondered a lot and he found meaningful this sociology and cult of death, in the sense that it was commenting more on life than its negation. I remind myself here that this is also true in "Les Dances Macabres" of the late Middle Ages. By fearing the end, we find the vitality to live some instances of forced difference and meaning, out of the gray zone of work-home-pension-future- to-secure-for-children-and-for-the- hard-times-to-come-Gracious- God-spare-us. And He/She never does. Does He/She? The critics and reviewers underline his achievement: to prove that Greece as a concept of Life at its human scale, crazy and wise, as a Golden Principle shown basically through its violations and the human compassion to them (English uses the wrong term Empathy for the above described condition), to the imperfection (knowing the value of Perfection)is to be found in the towns, villages, working class areas, the mixed racially customs of some regions. Athens and Thessaloniki (the central graveyards, this is) are so linear and boring in the way the extend their hand to bid a farewell to their departing citizens.
Petropoulos is a strange combination of a folklore studies scholar, of a philologist, a theorist and a sociologist. Let me mention here some of the titles of his books: Songs of the Greek Underworld: the Tradition of Rebetika, Old Salonica, Wooden Doors, Iron Doors in Greece, Of the Prison, Underworld and Karagkiozis, The Turkish Coffee in Greece, Kaliarda: the Jargon of the Greek Homosexuals, the Brothel, The Holy Weed, Le kiosque Grec, Cages a Oiseaux en Grece, Les Juifs de Salonique: In Memoriam, and many-many-many more.
For me, apart from the bliss of reading good texts on prohibited, or red-zone issues, he is special in this way: Perhaps there is hardly any contemporary intellectual in my language engaged with the great values of Enlightenment, continuing this French bred tradition: I mean secularism, freedom in writing and exploring, criticism to nationalism as a system that violates or, simply, obscures the Social Pact foundations of Equality, and of the Rights beyond colour, language, faith, religious convictions and so on. At the same time, he possesses the passion of romanticism and its reiteration or specification in Realism and, especially, Naturalism. His interest in the underworld, the suffering ethnic groups, the classified "deviations" of human sexuality, indicate a strange mixture of the two gladiators of theory. The eyes of Zola but the interpellation of Voltaire.