Φύγαν τα πουλιά

Συμβαίνει με όσους επιζούν της τέχνης τους και από κάποιαν της μοίρας επίνευση μακροημερεύουν. Κάτι πρίγκηπες βαλκανικών βασιλείων που διαλύθηκαν ή μεταπολιτεύτηκαν, κάποιοι αυτοκράτορες που παύθηκαν κοινή συναινέσει, ορισμένοι θρύλοι που στάθηκαν (δεν θα έλεγα "αξιώθηκαν") να δουν το όνομά τους να λάμπει ενώ το επιτήδευμά τους έφθινε. Η μελαγχολία του επιλόγου "γειάαααα σας - γειάαααα σας - γειάαααα σας"...
Τέτοια ήταν η εντύπωσή μου όταν παρακολούθησα το περασμένο καλοκαίρι νομίζω κάποια λαμπερή-στρας βραδιά για τηλεοπτικούς αστέρες της ενημέρωσης (βραβεία που ανεβάζουν το κασέ και σημειώνονται απαραίτητα στην οικεία στήλη του βιογραφικού σημειώματος υπό τον τίτλο "Διακρίσεις"). Έφεραν ως τιμώμενο πρόσωπο τον Ευγένιο Σπαθάρη στα 84 του να παραλάβει το έπαθλο "για τη συνολική προσφορά" του στον τόπο. Δεν καλοάκουγε ή δεν ήθελε να καλακούει. Δεν περπατούσε σταθερά ή η όλη ολισθηρότητα του γκαλά τον έκανε να φαίνεται ασταθής ενώ ήταν ο μόνος που αντιλαμβανόταν πού πατούσε και πού βρισκόταν. Τις προάλλες, άλλο ένα ασταθές βήμα τον έφερε στο ατύχημα, έπειτα στο δυστύχημα και τώρα πια έκλεισε τον κύκλο του στον κόσμο.
Ίσως, αν η αρχαία αντίληψη για τον σκιερό τόπο των ψυχών ευσταθεί, να βρεθεί στην καταλληλότερη μάντρα, να παίζει με τα αγάλματα και τα φορτώματα που κουβαλούν οι κρυμμένοι θεράποντες ή ο ίδιος ως έντιμος θεράπων. Όπως τα περιγράφει ο Πλάτων να διαδραματίζονται στην Πολιτεία (Ζ).
Ο Καραγκιόζης, με όλην την απλότητα και επαναληπτικότητα των θεμάτων και των χαρακτήρων του ανέθρεψε παιδιά και μεγαλύτερους. Θυμάμαι που φτιάχναμε χαρτοκοπτική τις φιγούρες και κάποιοι φίλοι επιχειρούσαν να ανεβάσουν παραστάσεις. Στην ηλικία των 10-11 όλα αυτά. Μια ανάγκη αυτοέκφρασης με την τέχνη και το προσωπείο της σκιάς όπου τα χέρια, η δεξιοσύνη στις κλωστές και τα σύρματα (ή τα πηχάκια), η φωνή, η ευρηματικότητα στην υπόθεση, η ενημέρωση από σχετικά τεύχη κακοφτιαγμένων εικονογραφημένων, όλα συνεργούσαν.
Τώρα που η εντύπωση από τη χώρα όλο και περισσότερο κατατείνει προς έναν πελώριο καραγκιόζ μπερντέ, είναι γεγονός ότι ο μεγάλος μάστορας θα λείπει εξακολουθητικά. Ίσως και να μην ήθελε να παρακολουθεί τα περαιτέρω, γιατί παραπάει η εφιαλτική επαλήθευση της ρήσης του Ουάιλντ ότι η ζωή μιμείται την τέχνη. Η τελευταία συνέντευξη του Σπαθάρη στα Νέα, η γλώσσα, η ευκρίνεια της ανάμνησης και η συνείδηση της ευρύτερης εικόνας είναι ενδεικτικές του ανθρώπου που έφυγε.

Χωρίς το know how

Κι ας είναι με "ναι" κι "όχι" αυτό το σύστημα σύνταξης της πληροφορίας. Ας είναι κυκλώματα κλειστά, κυκλώματα ανοιχτά- δεν τα πολυκαταλαβαίνω τα ηλεκτρονικά, ποτέ δεν τα μελέτησα, όπως δε μελέτησα τα θαύματα της μελάνης. Κι όμως έγραψα με στυλό διαρκείας, με πένες που απορροφούν το αίμα τους σε ταμπόν ή με ενσωματωμένες σύριγγες ή, απλούστερα, σε αμπούλες, ακόμα και με φτερό που είχε την αιχμή μεταλλική. Πενάκια της σινικής μελάνης, άλλα που άφηναν στο στέγνωμα απόχρωση σέπιας ελαφρώς γυαλιστερή, σα να συγκρατούσαν χρυσόσκονη...
Έτσι, ο Κώστας, φίλος ακριβός, μου έστειλε το στεφάνι του Μαγιού προκαταβολικά. Δεν ξέρω τη μέθοδο μετάδοσης των εικόνων. Όταν το είδα ωστόσο, λαχτάρησα κήπο σπιτιού, να τα μαζέψει κανείς προσεκτικά, να τα ταιριάξει κι ένα άλλο χέρι παιδικό να φέρει λίγα ακόμα από διπλανή αλάνα, τα αγριολούλουδα και να πιστεύει αυτό το μικρό χέρι με τα πεισματάρικα δάχτυλα -δικαίως- ότι εισφέρει τα πιο πολύτιμα. Ύστερα το στεφάνι με λίγη κόκκινη κλωστή να ετοιμαστεί, να κρεμαστεί, να λάμψει, να μαραθεί, ν'αγιάσει.

effective signifier

photograph by Sean Duggan

Μου τηλεφώνησε προχτές αγαπημένος Ιορδανός φίλος, μηχανικός, που, άγνωστο πώς, κατήντησε τοπικός έπαρχος του μάρκετινγκ πωλήσεων σε μεγάλη εταιρία, δε μας ενδιαφέρει ποια. Με ρωτούσε με τη βιασύνη που επιβάλλει ένα έργο με προθεσμίες, τι θα διάλεγα ως αντιπροσωπευτικό για την Ελλάδα, ένα πράγμα που σαν το δει ο Έλληνας θα πει ότι τον εκφράζει κι αν το δει ο αλλοεθνής θα του θυμίσει Ελλάδα ή, έστω, δε θα τον ξενίσει. "Όπως με τα ζυμαρικά ο Ιταλός, ή με τις σοκολάτες γάλακτος ο Ελβετός, κάτι τέτοιο," είπε. Απρόσεκτα κι εγώ του απάντησα "Ας είναι το τυρί φέτα και οι ελιές Καλαμών και το μέλι," σα να μιλούσα για διαφημιστική καμπάνια του ΕΟΜΜΕΧ, αυτές που βρίσκει κανείς και στο αθηναϊκό τους πρατήριο: η υφαντή κάπα της γιαγιάς κι επάνω η γλυπτή γκλίτσα του παππού κι ένα πήλινο κιούπι με ελιές ή πλαστικά ρόδια από κάποια αειφόρο ροδιά πολυεστέρα.
Έπειτα σκεφτόμουν ότι μόνον οι ιστορίες είναι το αξιόπιστο σημαίνον για την Ελλάδα, αυτές που χάνονται στη βουβαμάρα πια, τρώγοντας από μέσα το καρύδι, ώσπου αδειάζει και τρίβεται στο απαλότερο άγγιγμα. Κι αντί για "κρακ", λέει "δεν το άκουσα αυτό ποτέ." Η παραδοσιακή μαρτυρία αναδιπλασιάζει μαγικά, η επιστημονική ερμηνεία πολλαπλασιάζει προσεκτικά και η κατανάλωση μονολογεί και μονοσημαίνει. Αν ο κόσμος είναι ποίημα, στην παράδοση είναι ένα ποίημα και η αντανάκλασή του σε μια κούπα από αμίλητο νερό. Το άλογο έχει δίπλα του τον ιππόκαμπο, το αρνί τον αφρό των κυμάτων, ο ήλιος την καημένη και καμμένη αδερφή του, τη σελήνη, η γυναίκα τη γοργόνα, και τ'άστρο τον αστερία. Ο πλάτανος έχει το γιούσουρι, το παυσίλυπο.

Το γιούσουρι.
Το γιούσουρι είναι δεντρί που φυτρώνει στον πάτο της θάλασσας, με κορμό και κλαδιά χωρίς φύλλα. Είναι ζωντανό πράμα, και για να το κόψεις πρέπει να το βρεις στον ύπνο του. Για τούτο οι σφουγγαράδες, άμα τ'απαντήσουν, κοντοζυγώνουν σιγά και ό,τι πρωτοκόψουν με το πριόνι. Άμα ξυπνήσει , δεν κόβεται.
Ένα γιούσουρι μεγάλο σαν πλατάνι βρίσκεται στον κόρφο του Βόλου, απάνου σ'έναν πάγκο δεκαφτά οργιές του βάθους. Είναι στοιχειωμένο. Ένας σφουγγαράς ένα κλαδί έκοψε από δαύτο τον παλιόν καιρό.
Άμα βγει από το νερό, το γιούσουρι είναι κιτρινοπράσινο. Έπειτα παίρνει και μαυρίζει, ώσπου στο τέλος γίνεται κατάμαυρο.
Στα Γεροσόλυμα κάνουν κομπολόγια και σταυρούς από δαύτο. Μοσκοβολάει τόσο, που ανασταίνει. Όταν έχεις λύπη και το κρατάς, σκάει. Έπειτα μαζώνει πάλι.

I translate:
Ghiousouri.
Ghiousouri is a tree that grows on the seabed, with trunk and branches, without leaves. It is a living creature and in order to cut part of it, you have to find it while it sleeps. For that, the sponge divers, whenever they come across one of them, they approach gently and whatever they manage to cut by the first axe-blow they get it; once it wakes up, it is impossible to cut it.
At the gulf of Volos there is a ghiousouri as big as a plane tree, growing on a slab, fifteen fathoms deep.It is haunted. It once happened that a sponge diver cut in the old times a whole branch from it.
When brought out of the water, ghiousouri is green and yellow. Afterwards, it starts getting darker till it becomes all black at the end.
In Jerusalem they make rosaries and crosses from it. It smells so sweet that it rejuvenates you. If you hold it while sad, it cracks. But afterwards it becomes concrete again.

Άλλοτε ο ουρανός

photograph by Sean Duggan

"Ο ουρανός άλλοτε άγγιζε τη γη εις την κορφή του Ολύμπου. Από τον καιρό όμως που επονηρευτήκανε οι άνθρωποι, πήγε κι ο Θεός ψηλότερα." (Παράδοση Ολύμπου Θεσσαλίας)
Ν.Γ.Πολίτης, Παραδόσεις, Αθήνα 1994, τ.1, σ. 93
"Once upon a time the sky was touching the earth at the crest of mount Olympus. But from the day people became cunning, God moved further high" (popular belief at Olympus, Thessaly)
N.G. Politis, Folk Traditions, Athens (1904) 1994, v.1 (217), p.93
Η εποποιία του εξανθρωπισμού του φυσικού περίγυρου με συναρπάζει ευχάριστα στα δημώδη και με συνταράζει θλιβερά στο αισθητικό και νοοτροπικό αποτέλεσμα του παρόντος καιρού. Ύστερα που πονήρεψαν και στην Εσπερία, έφυγε από την Αλπική έπαυλη και από το θρόνο των Πυρηναίων, όπου σιγοστάζουν σήμερα, ενόσω ανυποψίαστοι διάγουμε στο σπίτι του ο καθένας, οι 24 καταδικασμένοι παγετώνες παράγοντας τα περίφημα κι αρωματικά "Lacrima Dei". Τέλος έφυγε κι από τη Στέγη του Κόσμου, όπου στα λευκά χωράφια της είχε τα γλιστερά κι αχειροποίητα σεράγια των Ιμαλαϊων, διάφανα, παρεκτός όταν από μέσα άναβε φωτιά να ψήσει κάστανα. Λένε σήμερα ότι πήγε πολύ πιο πέρα, γιαυτό και φώτισε τους ειδήμονες να αποχαρακτηρίσουν τον Πλούτωνα από πλανήτη.

Χαρταετοί με γράμματα στον σπάγγο

Πριν πάρει το κηρύκειόν της η Άνοιξη, στέκεται η τελετουργία του χαρταετού, η κατασκευή του, να πας στην ποταμιά δήθεν να κόψεις ξερό καλάμι, ή στον μαραγκό για να τον πείσεις να σου δώσει κανένα φτενό πηχάκι και να πάρεις κουβάρι με νήμα μεταξένιο, συνήθως πάντως απλό σπάγγο και τα χρωματιστά χαρτιά από το χαρτοπωλείο και το λεπτό λαφρύ χαρτί για την ουρά, εκεί που κρύβεται και το μυστικό της επιτυχίας: αν η ισορροπία επιτευχθεί κι αν η εντύπωση είναι ισχυρή. Όλον αυτόν τον καιρό, στην αλάνα ή στους δρόμους έξω στα χωράφια, μακριά από τα ηλεκτροφόρα, μακριά από ψηλά δέντρα, τις λεύκες που πήραν πάλι να γεμίζουν από τους χυμούς και να χάνουν το απόκοσμο γκρίζο-ασημένιο-μενεξελί του χειμώνα. Ο μπαμπάς σου μαθαίνει το μυστικό της αλευρόκολλας, αλλά τώρα το έχεις ξεχάσει. Δύσκολο να θυμάσαι τις συνταγές των συνεκτικών.
Την Καθαρά Δευτέρα είναι η επίσημη μέρα. Είναι τελετουργία καθαρμού, διάβασες αργότερα στα ανθρωπολογικά ποικίλα. Δεν το ήξερα, ίσως επειδή δεν ένιωθα την παραμικρή ανάγκη να αγνιστώ. Απ'όσο θυμάμαι, η Καθαρά Δευτέρα ήταν περισσότερο σαν τελετή αποχαιρετισμού στον χαρταετό, μέχρι την επόμενη χρονιά, αν δε με προλάβαινε η ενηλικίωση.


Σε ορισμένα σχεδιαγράμματα εικονίζονται τα χαρτιά της ουράς ως σχηματικά φιλιά. Πράγματι: στέλναμε μικρά χαρτιά σε σχήμα Λ στον λεπτό αιθέρα. Φιλιά με έναν τρόπο, τόση επιστολογραφία για τα σπουργίτια. Ανέβαιναν σιγά από τον σπάγγο. Κάποιοι γράφαν το όνομα κάποιου κοριτσιού, άλλοι το αρκτικόλεξο της ποδοσφαιρικής τους ομάδας, άλλοι τσάκιζαν απαλά μια λωρίδα ασημόχαρτου για το οπτικό εφφέ. Είναι καθαρή μελαγχολία να πειθαρχήσεις εν τέλει τον αετό σου, να μαζέψεις το σπάγγο, να μετατρέψεις σε εύθραυστο χάρτινο στεριανόν, εκείνον που σε έβλεπε λίγο πριν αφ'υψηλά, στις πραγματικές σου διαστάσεις, στο πραγματικό σου περιβάλλον.
Δυο χαρτάκια κι ένα απόκομμα:
-Στο Αμμάν, τέτοιες μέρες τα φτωχόπαιδα και κάποιοι μεγαλύτεροι πετούν τους αετούς τους στο λόφο της Ακρόπολης, μόνο εκεί δεν έφτασαν η ανοικοδόμηση και ο γραμμωτός ηλεκτρισμός(ακόμα). Έξω από το μουσειάκι (που θα αντικατασταθεί ίσως κι αυτό από το πελώριο το οποίο κατασκευάζεται παρακάτω και φέρει το όνομα της άνασσας) είναι το χέρι του κολοσσικού αγάλματος του Αδριανού μάλλον, από τον καρπό κομμένο. Μοιάζει να κρατάει αφιλοκερδώς όλους τους σπάγγους.
-Στα τέλη αυτού του Ιανουαρίου διαπίστωσα ότι η Δημοτική Επιχείρηση κατάργησε το κανάλι, για να το κάμει υπόγειο, να εξασφαλιστεί χώρος και "να μην πνίγονται τα παιδάκια". Πάνε λοιπόν τα απαραίτητα καλάμια και δεν ξέρω αν προλάβουν να μετακομίσουν ως το καλοκαίρι οι πυγολαμπίδες.
-Όσο μαζεύονται τούτα τα χαρτάκια, τα σημειώματα πάνω στον λέβητα του προσωπικού χρόνου, τόσο πληθαίνουν οι παρενθέσεις, έτσι βλέπω.