Χωρίς του χρόνου άραγε την τυραννία;

Αλλιώς αναμετρώνται με το χρόνο οι Αμοντάουα

Με μεγάλο ενδιαφέρον διάβαζα γι'αυτήν τη φυλή της Αμαζονίας, τους Αμοντάουα που μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '80 δεν την ήξερε κανείς και μακάρι να μην ήξερε και κανέναν. Τώρα στις φωτογραφίες τους, κλεμμένες από τους επιστήμονες, ανθρωπολόγους κι άλλους καραγωγείς της εξαφάνισης της ζωής μέσω της δημοσίευσης, εμφανίζονται σεμνά ντυμένοι, παντελονάκια, σορτς, μπλούζες, ακόμα και στα μικρότερα παιδιά. Στην περίπτωση που με ενδιαφέρει, η δημοσίευση αφορούσε την έκπληξη των γλωσσολόγων όταν ανακάλυψαν πως η γλώσσα τους δεν περιείχε κανέναν όρο για την αφηρημένη έννοια του χρόνου αλλά ούτε και όρους για τις διαιρέσεις του χρόνου που χωρίς αυτές θεωρείται αμνημόνευτος κι επικίνδυνα εύκαμπτος. Δεν υπάρχουν λέξεις για τις μέρες, την εβδομάδα, τους μήνες, τις εποχές, τα χρόνια. Το αριθμητικό τους σύστημα είναι περιορισμένο. Δεν κατονομάζουν περιόδους. Μόνη διάκρισή τους η χοντρική διαφοροποίηση σκοταδιού και φωτός. Η ερώτηση "πόσων χρονών ήσουν όταν.../είσαι;" δεν έχει νόημα για τους ευγενείς Αμαζόνιους. Παρατήρησαν οι ερευνητές κάτι εξαιρετικά πιο δυναμικό που τοποθετούσε τον άνθρωπο στο επίκεντρο μιας άλλως παραλυτικής αναμέτρησης με το αφηρημένο. Ενώ δεν ξέρουν την ηλικία τους με τον τρόπο της αριθμητικής, οι ίδιοι όσο ταξιδεύουν μέσα στον προσωπικό τους χρόνο αλλάζουν ονόματα κατά τις απαιτήσεις του νέου ρόλου τους μέσα στην κοινότητα και τον αναπροσδιορισμό της ταυτότητάς τους που αυτό το νέο στάδιο επιφέρει. Ο Κωστάκης λοιπόν όταν ξεσκολίσει από τα θαύματα και τα πάθη της παιδικής ηλικίας εγκαταλείπει το όνομά του που θα το αναλάβει κάποιο μικρότερο αδερφάκι. Ο ίδιος πιθανότατα θα γίνει όχι απλά Κώστας αλλά ίσως και Τζέημς, ίσως Νουρ ή Γιώργης. Αν αυτό δεν είναι δυναμικός χειρισμός του προσωπικού χρόνου, δεν ξέρω τι είναι. Εκείνη η τυμβωρυχία να ανακαλυφθεί δήθεν η μυστική συνέχεια, εκείνη η μανία μας με τις παιδικές φωτογραφίες και τα πιστοποιητικά κάθε είδους, τότε η γέννηση, τότε το ενδεικτικό της δευτέρας δημοτικού, τότε το αριστείον προόδου στην τρίτη γυμνασίου και ούτω καθεξής. Δεν έχω τίποτα εναντίον της πιστοποίησης του στιγμιοτύπου. Απλά διερωτώμαι αν αυτή η αρχειακή προσήλωση ανταποκρίνεται ακριβώς στη σημασία που είχαν τα αποδεδειγμένης στιγμής γεγονότα για τις ζωές μας. Υποστηρίζω ότι η ερώτηση είναι: "Μήπως και υπάρχουν αποφασιστικές τροπές, επανερμηνείες, βαθιές καταρρεύσεις ή αναζωογονήσεις μας που συνέβησαν χωρίς καμιά αρχειακή απόδειξη;" Πολλά μου έτυχαν εν κρυπτώ, κατ'όναρ, σε περιστάσεις που δε βρέθηκε ούτε μια φωτογραφική μηχανή, πόσω μάλλον ένας ληξίαρχος...


Οι ερμηνείες που επιχειρήθηκαν για τους Αμοντάουα είναι, όπως συνηθίζεται, ενδεικτικές των προθέσεων του διερμηνευτή: κάποιοι μίλησαν για την επίδραση που έχει η έλλειψη τεχνολογίας μέτρησης του χρόνου, η απουσία ρολογιών και ημεροδεικτών... Μα φαίνεται ότι η συναίσθηση της ροής του χρόνου ήταν αρκετά αρχαιότερη από την τεχνολογία των εργαστηρίων της Γενεύης. Κι αν ήθελαν, άνθρωποι που ζουν μέσα στη φύση, θα είχαν βρει πλήθος τέτοιων σημαδιών στο συνεχές του χρόνου. Από το χρώμα των φύλλων μέχρι το μήκος της σκιάς των δέντρων, πλημμυρίδες, γεννήσεις, θανάτους, ελεύσεις απρόσμενων επισκεπτών.


Εξάλλου παρατηρήθηκε και το εξής υπέροχο: όταν άρχιζαν να μαθαίνουν ξένες γλώσσες, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να χρησιμοποιήσουν στη σωστή περίσταση τους χρόνους των ρημάτων και τους άλλους χρονικούς τυφλοσούρτες (ημερομηνίες, χρονολογίες, ενδείξεις ύστερου και πρότερου). Από δύναμη λοιπόν κι όχι από άγνοια οι Αμοντάουα...