Υπέρ του Αδυνάτου

Στα σχολεία της γενιάς μου (εκεί στα τέλη του '70 και στο μεγάλο κόσμων μπλέντερ '80) πολύ πίστευαν στην αρχαιογνωσία. Έτσι, αποστήθισα λόγους ολόκληρους, αλλά κι επεισόδια τραγικού λόγου και παραθέματα από ιστορικούς, τι Θουκυδίδη, τι Ξενοφώντα, τι Αρριανό και τον πιο ταιριαστό στα minima των καιρών Πλούταρχο... Αργότερα είδα με έκπληξη το πρόγραμμα που κλήθηκα να υπηρετήσω ως δάσκαλος της γλώσσας μας, να παραμένει σχεδόν αναλλοίωτο, αλλά οι καιροί να το μεταθέτουν σε σφαίρα καθαρά "φιλολογική", όπως λέμε καγχαστικά για πράγματα που χρησιμοποιούνται ως επίχρυσα ποικίλματα.

Η διαφορά που παρατήρησα ήταν η σχετική προτίμηση προς ρητορικά κείμενα, τα οποία διδάσκονται εκτενέστερα. Ίσως ήταν η εποχή που κάποιοι αρπάχτηκαν, αξιοκρατικά βεβαίως, από την κρικέλα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κι είπαν να εφαρμόσουν όσα έμαθαν στα βρετανικά κι αμερικανικά πανεπιστήμια, όπου έλαβαν περγαμηνές και τίτλους: αυτό το συνήθειο των "δισσών λόγων" και της ρητορικής απόδειξης το οποίο ανάπτυξαν ως εβδομαδιαίο παίγνιο οι εκεί ομάδες εκκολαπτόμενων λογίων, πολιτευτών και διευθυντικών στελεχών.

Ο Λυσέας σε τρυφερά συναδερφικά χέρια

Προσωπικά, αγαπώ τους δικανικούς, ένεκα που παλεύουν για χειροπιαστά πράγματα, ένα επίδομα, , κάποια κληρονομιά, την καταδίκη, την αθώωση, το φόβο της φυλακής ή της ατιμωρησίας. Εκεί οι αποδείξεις πρέπει να παρατεθούν πειστικές και συγκεκριμένες, οι μάρτυρες να εξεταστούν με έξυπνο τρόπο, τα συμπεράσματα να βαδίζουν λογικά στο Ζάλογγό τους.
Νομίζω ότι ήρθε ο καιρός της αναθεώρησης στις προτιμήσεις. Ήρθε η μέρα να εγκαινιαστεί ένα υβριδικό είδος, ώστε, σε ώρες που αρμόζει ο Επιτάφιος, να αναγιγνώσκεται στεντορεία τη φωνή κάτι δικανικό, ένα απολογητικό υπόμνημα λόγου χάριν. Όχι Λυσίας, όχι. Αλλά Επαμεινώνδας Κορκονέας (που ακούγεται ωραίο κι ελλαδίτικο) χτενισμένος από κάποιον μετρ στο είδος, κάποιον Κούγια, αυτόν που διακρίνεται στο τρίαθλον (λόγος, συνεντεύξεις πιπεράτες και πήδημα τοίχων και κιγκλιδωμάτων). Ύστερα, μπορούμε να ζητούμε από τους μαθητές να το μετατρέπουν σε αττικό λόγο, το αντίστροφο που λέμε. Ιδού:

Ο Ανδοκούγιας

"...ο θανών και η παρέα του, πριν έρθουν να συμμετάσχουν στο συγκεκριμένο πλήθος το οποίο είχε συγκεντρωθεί και θα επιτίθετο, όπως συνηθίζεται κάθε Σάββατο, στα γραφεία του ΠΑΣΟΚ, είχαν πάει στο κλειστό κολυμβητήριο Χαλανδρίου, στον αγώνα πόλο Παναθηναϊκού-Ολυμπιακού και είχαν συμμετάσχει στα επεισόδια που σημειώθηκαν, επιφέροντας τον τραυματισμό πολιτών και του προπονητή του Ολυμπιακού, με τη ρήψη αντικειμένων και τη χρήση σιδηρολοστών». ... «Αλλωστε έχω πληροφορηθεί ότι οι νέοι αυτοί, ενώ κατοικούν στο Π.Ψυχικό και είναι γόνοι πλουσίων οικογενειών, συνηθίζουν να συχνάζουν στα Εξάρχεια, τα οποία επιλέγουν ως χώρο διασκέδασης, αλλά και σε διάφορα γήπεδα όπου προκαλούν επεισόδια, μην επιδεικνύοντας την αναμενόμενη συμπεριφορά και προσωπικότητα ενός 15άχρονου εφήβου». ... «Ο θανών είχε αποβληθεί από τη σχολή Μωραΐτη και άλλαζε συχνά σχολεία, γεγονός που αποτυπώνει μια αποκλίνουσα συμπεριφορά». ... «Βλέποντας σε απόσταση 10-15 μέτρων την ομάδα περίπου 30 ατόμων, μην μπορώντας να αναχαιτίσουμε την επιθετική τους πορεία και ευρισκόμενοι σε κατάσταση φόβου για την ίδια μας τη ζωή, κινηθήκαμε να φύγουμε στρέφοντας την πλάτη μας προς το μέρος τους. »Ταυτόχρονα, προκειμένου να διασφαλίσουμε τη διαφυγή μας, όντας ταραγμένος και φοβισμένος, αφού το πλήθος δεν ανέκοψε την πορεία του, παρά τη ρήψη χειροβομβίδας κρότου λάμψης από το συνάδελφό μου, έβγαλα το υπηρεσιακό μου όπλο από τη θήκη και, από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης έριξα δύο προειδοποιητικές βολές στον αέρα, μπορεί και τρίτη, που δεν είχα συνειδητοποιήσει, αλλά μου την υπενθύμισε ο συγκατηγορούμενός μου». ... «δεν θα προέβαινα ποτέ σε μια τέτοια ακραία ενέργεια, δηλαδή στη χρήση του όπλου μου εναντίον οποιουδήποτε ανθρώπου, πολύ περισσότερο ενός εφήβου, δεδομένου ότι είμαι και εγώ πατέρας τριών ανήλικών παιδιών». ... «μόνη βεβαία και αδιαμφισβήτητη εκδοχή για το θανάσιμο τραυματισμό του είναι ο εξοστρακισμός μιας εκ των βολίδων που ερίφθησαν προειδοποιητικά στον αέρα, όπως από την αρχή ισχυρίζομαι» και ζητά να αφεθεί ελεύθερος άνευ περιοριστικών όρων και να απαλλαχθεί διά βουλεύματος.

Δε μετάνιωσα ποτέ για τα αρχαία που έμαθα, για τα κείμενα που ρέουν σαν ιώδιο στους ξεροπόταμους του μυαλού μου κάθε λίγο. Η αρχαιογνωσία μου τούτο μόνο το επίτευγμα κατόρθωσε, να γνωρίζω την Ώρα του Επιταφίου, να αναγνωρίζω την Ώρα του Ψεύδεσθαι και να έχω αυτήν τη λεγόμενη ενσυναίσθηση (empathy) για το πρότυπο χρυσό χιλιόγραμμο που φυραίνει στην προθήκη του κοντά στο Παρίσι.

Α! και να μην ξεχάσω, "Καλά Χριστούγεννα"

Λάζαρος τριήμερος

Με μαλακή, ήσυχη βροχή τελειώνει εδώ κι απόψε ο Μάρτιος. Από αυτές που κατεβάζουν γλυκά νερά στα πηγάδια και δίνουν χρώμα κίτρινο στα μικρά αγριολούλουδα. Τέτοια συμβαίνουν από παλιά, άνοιξη, το πλάνταγμα της άνοιξης, τα θαύματα, οι αναστάσεις.

"...απέστειλαν ουν αι αδελφαί προς αυτόν λέγουσαι: Κύριε, ίδε ον φιλείς ασθενεί" (Κατά Ιωάννην, ΙΑ, 3)

(η εικόνα από το http://dim-anyfi.arg.sch.gr/4olo.htm)
Η κουκλα του Λαζάρου που κρατούσαν τα παιδιά στους "Αγερμούς" από σπίτι σε σπίτι.

Αύριο η Κυριακή των Βαϊων που εδώ εορτάζεται με ακριβέστερες τις λεπτομέρειες: φοινικόκλαρα, πλεγμένοι σταυροί και πανεράκια. Τα παιδιά, στα σκαλιά της εκκλησίας, στη Σουεφίγιε, επιδεικνύουν τις λαμπάδες τους που θα χρησιμοποιήσουν μια εβδομάδα αργότερα. Κάποτε που βρέθηκα στο πλήθος, με τα ρούχα τα καινούργια, τις φωνές και τις οικογενειακές φωτογραφίες μπροστά στο ναό, έμεινα έκπληκτος. Ποτέ δεν είχα υπολογίσει ότι η έλευση στη γειτονική Ιερουσαλήμ θα προκαλούσε τόσον ενθουσιασμό. Αν με ρωτούσε κάποιος για το ιδιαίτερο της ελληνικής εκδοχής, (όπως κάποτε που με ρώτησε η Τζιχάν "Μα γιατί οι Έλληνες φτιάχνουν τόσες πολλές ιστορίες και βάζουν τόσες λεπτομέρειες στη μυθολογία τους;") θα έλεγα πως είναι οι πολλές λαϊκές τελετουργίες που σχεδόν ξεφεύγουν από όσα περιγράφουν οι γραφές (ή οι Γραφές). Βέβαια ξεφεύγουν γιατί φτάνουν από πριν και πορεύονται χέρι-χέρι με βασικά ερωτήματα γύρω από το τέλος, τη μνήμη, τη μορφή που έχει ο χρόνος, τη δυνατότητα να ξαναζήσουμε στα Κύθηρα της αγάπης με τους ηγαπημένους. Ο Λάζαρος είναι φίλος και πεθαίνει, μα ξανασηκώνεται, βγαίνει πίσω από τον ογκόλιθο του τάφου κι εκεί το επεισόδιο τελειώνει γιατί είναι μόνον η μικρογραφία όσων πρόκειται να συμβούν στον πρωταγωνιστή. Εκεί θα έχουμε αληθινή προδοσία, διαπραγματεύσεις πολιτικές, βασανιστήρια, το θέατρο της εξουσίας, ταραχές, σεισμούς και σημάδια φυσικά. Κανονικά δεν ξέρουμε άλλες λεπτομέρειες για το επεισόδιο του Λαζάρου. Ούτε κηρύγματα, ούτε ακριτομυθίες από τη μεριά του. Σιωπηλός κι ευγνώμων που ξανάδε το φως της Παλαιστίνης, τα σπίτια και τα περιβόλια της κωμόπολής του.
Όμως όχι και στη λαϊκή εκδοχή: οι Λαζαρίνες πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας:
Ήρθε ο Λάζαρος
ήρθαν τα Βάγια,
ήρθε η Κυριακή
που τρων τα ψάρια,
σήκω Λάζαρε και μη κοιμάσαι
ήρθε η μάνα στους από την πόλη
σου φερε χαρτί και πορτοφόλι
γράψε Θόδωρε, γράψε Δημήτρη
γράψε Λάζαρε και κυπαρίσσι
Οι κοτούλες μας αυγά γεννούσαν
Οι φωλίτσες μας δεν τα χωρούνε
Δώστε μας για να σας ευχηθούμε
ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ (-παράδοση Κομοτηνής)

ή το άλλο με μικτές ομάδες παιδιών:

Πού 'σαι Λάζαρε
Πού είναι η φωνή σου
που σε γύρευε η μάνα κι η αδελφή σου.
-Ήμουνα στη γη
στη γη βαθιά χωμένος
κι από τους εχθρούς,
εχθρούς βαλαντωμένος.
Βάγια, βάγια των Βαγιών
τρώνε ψάρια τον κολιόν
και την άλλη Κυριακή
ψήνουν το παχύ τ' αρνί.
Ή εκεί που ζητά νερό να λησμονήσει, λεμόνι να πλύνει το στόμα του ένεκα που είδε φόβους, είδε τρόμους, είδε βάσανα και πόνους.

Ο Ντάκισόν μου μόνον

Από την κάμαρά μου.

Κάμποσα Σαββατοκύριακα τώρα ονειρεύομαι λίγη απλοχωριά στο χρόνο, να σταθεί η μέρα, να μην περνάει, να είναι ηλιόλουστη ή σκιερή, μα να έχει μες στην εικόνα της κι εμένα: χορτασμένο ύπνο και διψασμένο για ξύπνο. Να μην έχω τον πονοκέφαλο της Παρασκευής, αυτήν την ημικρανία του ασυνήθιστου στην ανάπαυση. Να πιω μιαν ολόκληρη κανάτα καφέ και να ξεφυλλίζω τις αθόρυβες εφημερίδες της οθόνης, έστω αυτούς τους απίστευτους Jordan Times, με το ένθετο για μαγικούς εθνικούς προορισμούς στους οποίους κανείς δε σκέφτεται να πάει, εκτός από τους γράφοντες και τη μικρή παρέα τους. Τα χρυσά παιδιά, η αφρόκρεμα, το παντεσπάνι. Όμως δε γίνεται έτσι. Σηκώνομαι κακοκοιμισμένος, δύσθυμος, με πονοκέφαλο, με βιασύνη να προλάβω λίγο να ησυχάσω πριν αρχίσουν οι επισκέψεις. Δεν ακολουθώ πια στις εξόδους για πρωινό παρά πολύ σπανίως. Βαριέμαι τις συζητήσεις τους.
Αυτήν τη φορά ήρθε και το χιόνι, στα μέσα του Μαρτίου, μια αναστάτωση όπως πάντα, κανείς δεν το περιμένει. Όλοι το βλέπουν σαν ευκαιρία για μια κάποια αλλαγή, για έκτακτη αργία, με την άδεια της Κυβερνήσεως. Μα κρυολόγησα. Οι φοινικιές άσπρισαν. Σήμερα πήγα με πυρετό να εγγράψω τους υποψήφιους για τις εξετάσεις της Ελληνομάθειας. Τον τελευταίο καιρό, ο τρόπος που εξευτελίζουν τον ελεύθερο χρόνο μου με κάνει να χάνω αυτόματα την υπομονή μου. Δεν θέλω να κάνω καμιά επιπλέον παραχώρηση. Είναι φαντάζομαι η απογοήτευσή μου από τα ηλίθια άρθρα της εφημερίδας τους κι από τις άτσαλες συμπεριφορές τους επί χρόνια. Τώρα, το όλον πράγμα γυρίζει στην αμφιθυμία, γιατί την ίδια στιγμή υπεραγαπώ τα παιδιά τους. Είναι τόσο καλά που δεν τους αξίζουν. Αλλά και η αμφιθυμία μου με θυμώνει.

Ω Ντάκισον,
Ω μικρέ μου Ντάκισον, με τη μικρή σου λάβρα
Που με ζέστανες. Το ένα ανοικτό σου μάτι.
Όλα φαίνονταν τότε να παραδίνονται σε πάγο κραταιό,
μισοκουβέντες, μισοτηλέφωνα, προγνώσεις.
Το ένα ανοικτό σου μάτι
μόνο επέμενε για μένα.
Κι έλεγα τα βατ σου σε ιάμβους.

glass bits

Ο Ησίοδος δεν ήταν εκείνος που μεταλλειολόγησε τους θεούς, τους ήρωες και τους ανθρώπους, έτσι όπως ξέπεφταν στα διαρκώς φθηνότερα και σκληρότερα; Χρύσεον μεν γένος... Έφτανε και στο σίδερο, τους ανθρώπους της δύναμης και του αίματος. Το γένος των καθ'έξιν πολεμιστών. Ύστερα όμως τι γίνεται; Τι συμβαίνει με όσους αποθέτουν συνταξιούχοι την πανοπλία τους, κι απομένουν χωρίς κνημίδες αλλά με τίποτα γάζες των νοσοκομείων τυλιγμένες σαν τον αναστάντα Λάζαρο γύρω από τα πόδια προς αποφυγήν θρομβώσεων; Οι προστατευόμενοι των καλών ασφαλιστικών ταμείων δικαιούνται και ελαστικές κάλτσες απαστράπτουσας λευκότητας για τον ίδιο λόγο. Τι γίνονται αυτοί; Γιατί πάντα βρίσκεται κάποιος απρόβλεπτος ξερός κορμός για να αποθέσουν άκοντες τη σιδερόφρακτη αμφίεση, τόσα χρόνια καρναβάλια, τόσον πολύ καιρό άλλοι. Πολλά ζητήματα ακόμα βρίσκονται στη μέση, πολλές υποθέσεις ανοιχτές, κανείς δε στρέφει να κοιτάξει την κλεψύδρα, κανείς δε βλέπει πως κιόλας φύτρωσαν μικρά λουλούδια στο νερό που λιμνάζει και δείχνει τον ξοδεμένο χρόνο, κανείς δε βλέπει ότι τα πουλιά μάθαν τον τόπο κι έρχονται να πιουν, να κυνηγήσουν τους πεταγμένους σπόρους μιας ομοιότροπης ανθρωπογονίας. Ευτυχείς όσοι κατέρρευσαν βαριοί με τα πλουμίδια τους χωρίς να υποψιαστούν το διαρκές τους τριώδιο. Μα υπάρχουν οι πολλοί, εκείνοι που δύσκολα παραδέχονται τα γεγονότα, πως δηλαδή τόσα χρόνια ήταν γυάλινοι, λεπτοί από μέσα, όλο ραγισματιές, η σκόνη έγινε η κόλλα κι ο αρμός τους. Θα μπορέσουν να ζήσουν με τη χαρά της εύθραυστης ουσίας τους, τώρα που δε γίνεται να κρυφτούν άλλο πια;
Σήμερα, καθώς αργούσαν οι γονείς να επικοινωνήσουν μαζί μου και τους φανταζόμουν να διασχίζουν στο χάρτη τους λίγους πόντους από τη Θεσσαλονίκη στο σπίτι, τους σκεφτόμουν καμωμένους από μικρές κρυστάλλινες ψηφίδες. Με έπιασε η αγωνία: φοβόμουν μη σκορπίσουν από κάτι ελάχιστο: μιαν απότομη κίνηση, ένα τράνταγμα του οχήματος, κάποιο σκαλί που το δρασκέλησαν με το πάτημα ενός νέου σε μέθη.