Χωρίς έναν ποιητή είναι πιο βαριά η νύχτα

Πέθανε αιφνιδίως ο ποιητής Γιάννης Βαρβέρης, απροσδόκητα για τους αναγνώστες που τον διάβαζαν να γίνεται ηχηρότερος με τις ευαίσθητες παρατηρήσεις του τα τελευταία χρόνια. Είχα εντυπωσιαστεί όταν έσκυψα προσεκτικότερα και εξακολουθητικά πάνω από κάποια ποιήματα για τις ανάγκες μιας ανθολόγησης. Είχε το ρυθμό ενός βιώματος που τον ένοιωθα οικείο. Σκέψεις και βήματα στην πόλη ενώ η απόσταση (τα Τείχη εκείνα) τοποθετεί κιόλας τη ματιά στα περαιτέρω, αυτά που κανείς δε θέλει εύκολα να του τα συζητήσεις.

Οι δικοί μας στα ξένα

Όσοι σε ακολούθησαν
στο ταξίδι
είναι πιο ξένοι
απ΄όσο στην πατρίδα.

Βλέπεις στα μάτια τους τη νοσταλγία σου
βλέπεις στα μάτια τους τη νοσταλγία τους
στο τέλος βλέπεις
ότι στα μάτια των ανθρώπων
πρωτοκουράζεται η αγάπη.

Δικούς δεν έχει εδώ
δικοί είν' οι ξένοι
μόνο επιστήθιους έχει

είναι οι άγνωστοι.

(Από τη συλλογή του, Στα ξένα, Αθήνα 2001)

Χωρίς του χρόνου άραγε την τυραννία;

Αλλιώς αναμετρώνται με το χρόνο οι Αμοντάουα

Με μεγάλο ενδιαφέρον διάβαζα γι'αυτήν τη φυλή της Αμαζονίας, τους Αμοντάουα που μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '80 δεν την ήξερε κανείς και μακάρι να μην ήξερε και κανέναν. Τώρα στις φωτογραφίες τους, κλεμμένες από τους επιστήμονες, ανθρωπολόγους κι άλλους καραγωγείς της εξαφάνισης της ζωής μέσω της δημοσίευσης, εμφανίζονται σεμνά ντυμένοι, παντελονάκια, σορτς, μπλούζες, ακόμα και στα μικρότερα παιδιά. Στην περίπτωση που με ενδιαφέρει, η δημοσίευση αφορούσε την έκπληξη των γλωσσολόγων όταν ανακάλυψαν πως η γλώσσα τους δεν περιείχε κανέναν όρο για την αφηρημένη έννοια του χρόνου αλλά ούτε και όρους για τις διαιρέσεις του χρόνου που χωρίς αυτές θεωρείται αμνημόνευτος κι επικίνδυνα εύκαμπτος. Δεν υπάρχουν λέξεις για τις μέρες, την εβδομάδα, τους μήνες, τις εποχές, τα χρόνια. Το αριθμητικό τους σύστημα είναι περιορισμένο. Δεν κατονομάζουν περιόδους. Μόνη διάκρισή τους η χοντρική διαφοροποίηση σκοταδιού και φωτός. Η ερώτηση "πόσων χρονών ήσουν όταν.../είσαι;" δεν έχει νόημα για τους ευγενείς Αμαζόνιους. Παρατήρησαν οι ερευνητές κάτι εξαιρετικά πιο δυναμικό που τοποθετούσε τον άνθρωπο στο επίκεντρο μιας άλλως παραλυτικής αναμέτρησης με το αφηρημένο. Ενώ δεν ξέρουν την ηλικία τους με τον τρόπο της αριθμητικής, οι ίδιοι όσο ταξιδεύουν μέσα στον προσωπικό τους χρόνο αλλάζουν ονόματα κατά τις απαιτήσεις του νέου ρόλου τους μέσα στην κοινότητα και τον αναπροσδιορισμό της ταυτότητάς τους που αυτό το νέο στάδιο επιφέρει. Ο Κωστάκης λοιπόν όταν ξεσκολίσει από τα θαύματα και τα πάθη της παιδικής ηλικίας εγκαταλείπει το όνομά του που θα το αναλάβει κάποιο μικρότερο αδερφάκι. Ο ίδιος πιθανότατα θα γίνει όχι απλά Κώστας αλλά ίσως και Τζέημς, ίσως Νουρ ή Γιώργης. Αν αυτό δεν είναι δυναμικός χειρισμός του προσωπικού χρόνου, δεν ξέρω τι είναι. Εκείνη η τυμβωρυχία να ανακαλυφθεί δήθεν η μυστική συνέχεια, εκείνη η μανία μας με τις παιδικές φωτογραφίες και τα πιστοποιητικά κάθε είδους, τότε η γέννηση, τότε το ενδεικτικό της δευτέρας δημοτικού, τότε το αριστείον προόδου στην τρίτη γυμνασίου και ούτω καθεξής. Δεν έχω τίποτα εναντίον της πιστοποίησης του στιγμιοτύπου. Απλά διερωτώμαι αν αυτή η αρχειακή προσήλωση ανταποκρίνεται ακριβώς στη σημασία που είχαν τα αποδεδειγμένης στιγμής γεγονότα για τις ζωές μας. Υποστηρίζω ότι η ερώτηση είναι: "Μήπως και υπάρχουν αποφασιστικές τροπές, επανερμηνείες, βαθιές καταρρεύσεις ή αναζωογονήσεις μας που συνέβησαν χωρίς καμιά αρχειακή απόδειξη;" Πολλά μου έτυχαν εν κρυπτώ, κατ'όναρ, σε περιστάσεις που δε βρέθηκε ούτε μια φωτογραφική μηχανή, πόσω μάλλον ένας ληξίαρχος...


Οι ερμηνείες που επιχειρήθηκαν για τους Αμοντάουα είναι, όπως συνηθίζεται, ενδεικτικές των προθέσεων του διερμηνευτή: κάποιοι μίλησαν για την επίδραση που έχει η έλλειψη τεχνολογίας μέτρησης του χρόνου, η απουσία ρολογιών και ημεροδεικτών... Μα φαίνεται ότι η συναίσθηση της ροής του χρόνου ήταν αρκετά αρχαιότερη από την τεχνολογία των εργαστηρίων της Γενεύης. Κι αν ήθελαν, άνθρωποι που ζουν μέσα στη φύση, θα είχαν βρει πλήθος τέτοιων σημαδιών στο συνεχές του χρόνου. Από το χρώμα των φύλλων μέχρι το μήκος της σκιάς των δέντρων, πλημμυρίδες, γεννήσεις, θανάτους, ελεύσεις απρόσμενων επισκεπτών.


Εξάλλου παρατηρήθηκε και το εξής υπέροχο: όταν άρχιζαν να μαθαίνουν ξένες γλώσσες, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να χρησιμοποιήσουν στη σωστή περίσταση τους χρόνους των ρημάτων και τους άλλους χρονικούς τυφλοσούρτες (ημερομηνίες, χρονολογίες, ενδείξεις ύστερου και πρότερου). Από δύναμη λοιπόν κι όχι από άγνοια οι Αμοντάουα...

Αντιστρέφοντας

Nathan Bye, Το τραγούδι της Λάμιας

Βλέποντας τις αναχωρήσεις του Βέγγου, του Παπάζογλου και του Ρασούλη μετά από ώριμα χρόνια, στοχαστικές τοποθετήσεις, παρατηρώντας σε λαθραία βίντεο το τρέμουλο ανθρώπων που δεν ψάχνουν πια την αναγνώριση των άλλων μα της ζωής τους ένα συνδετικό βαμβακένιο νήμα, ενοχλούμαι ακόμα περισσότερο από τις σημερινές δηλώσεις του Διονύση Σαββόπουλου, άτεχνου εδώ και αρκετά χρόνια.
Αφού πούλησε για χρόνια Θεσσαλονίκη και Θεσσαλονικισμό,
αφού επαλήθευσε ό,τι περιέγραψε για τον πονηρό πολιτευτή,
αφού κι ο Καραμπελιάς τον μελέτησε πριν τον ακολουθήσει,
εμφανίζεται όποτε οι Σειρήνες του συλλογικού υπνωτισμού χρειάζονται από καμιά ασπρομάλλα Σίβυλλα. Σήμερα, οπότε όλα τα παιδιά της ευκαιρίας έχουν αναλάβει ως καθήκον τους την επιστροφή στην ανύπαρκτη Αθήνα των στίχων του Αττίκ και του Λαπαθιώτη, προέβη σε δηλώσεις για τους ανθρώπους που δεν εμπίπτουν στη χρυσή κοινωνία όπως την φαντάστηκε...

"Ο γνωστός τραγουδοποιός πρότεινε να κηρυχθεί η Αθήνα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, τον «καθαρισμό» των κτιρίων της Αθήνας από τοξικομανείς και μετανάστες και τη μεταφορά τους σε αραιοκατοικημένα νησιά με χαμηλό πληθυσμό, υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ, όπου θα μπορούν να καλλιεργούν τη γη. Ο κ. Σαββόπουλος προτείνει επίσης τη μεταφορά των τοξικομανών σε μέρη που δεν θα έχουν πρόσβαση οι έμποροι ναρκωτικών. Επίσης, τόνισε ότι η Αθήνα υποφέρει από την τρομοκρατία και τη βία. Στο τέλος της συζήτησης ο ίδιος απάντησε σε σχετική ερώτηση παραφράζοντας στίχους του, ότι «ήρθε η ώρα να αποφασίσεις αν θα πεθάνεις ή θα ζήσεις».

Τι άνθρωποι έφυγαν και τι φωνόγραφοι απέμειναν...

Κι από τη λογοτεχνία

Κι από τη λογοτεχνία
με φτάνουν υποθέσεις εργασίας που δεν υπόσχονται την αφρόντιστη χαρά να ξεχειλίζει. Είτε από την ποίηση με τις χρησμοδοσίες της είτε από της πεζογραφίας τους χάρτες μαθαίνω ότι έζησε και διαιωνίζεται (άκληρη ως επί το πολύ, μα καρποφόρα) μια ολόκληρη φάρα που η μόνη ιστορία που εμπέδωσε ήταν εκείνη για τους πίθους των Δαναΐδων. Γιατί τι να πω για τα Ελεγεία της Οξώπετρας που εσχάτως μελετώ αποσπασματικά, όσο αντέχω, ή για Τα Σακιά της Ιωάννας Καρυστιάνη ή έστω για τον δήθεν φαρφουρένιο Cheri της Colette που όμως είναι πιο αιχμηρός από ατσάλινες βελόνες του Σέφιλντ; Ότι μου ξανοίγουν την ψυχή; Και μήπως δεν αμφιβάλλω κιόλας τελεσίδικα για το το νόημα της φράσης "μου ανοίγει την ψυχή"; Ισχύει, εντάξει, ισχύει ενίοτε σα δωρεά. Μόνο που ό,τι την ανοίγει απλά ξαναβιδώνει κλειδαριές πιο δύσκολες, σκαρφίζεται κωδικούς ασφαλείας που τους ξεχνώ ευκολότερα.
"Άλλο αν και μελετώντας πάλι βγήκα εκεί που το κολύμπι μ' έβγαζε απ' ανέκαθεν" λέει σόλοικα ο Ελύτης, σοφότερος με το γήρας δίπλα στη φωτιά.
Κι εκεί βαθιά, όπου οι απλωτές του μυαλού με βγάζουν, βρίσκω όχι μόνο το φόβο της σκιάς που γυροφέρνει στους βυθούς, όχι μόνο το εγκώμιο για τη μεγαλοσύνη του νερού. Αλλά και την απόσταση που αφήνει το περιθώριο στη ματιά να παρατηρεί την προοπτική. Ιστορίες των ανθρώπων. Οι πιο μεγάλες ένας ύφαλος, οι περισσότερες τριμμένες, άμμος στην κλίνη του πελάγους.